Wat drijft een team om beter samen te werken? Wat helpt een manager om zijn leiderschapsstijl te verfijnen? En hoe vindt iemand de rode draad in zijn levensverhaal? De Zelfkennismethode (ZKM) biedt een antwoord op al deze vragen. Het is geen one-size-fits-all benadering, maar een manier van denken en begeleiden die mensen en teams helpt hun eigen waarheid te ontdekken. Peter Zomer, supervisor, docent, trainer, coach en onderzoeker, gebruikt deze manier van denken al bijna 30 jaar in al die verschillende rollen. Hij vertelt je hoe de ZKM zijn visie op coaching en teamontwikkeling hielp vormgeven en wat deze methode voor hem zo belangrijk maakt.
Een typisch voorbeeld van een rot in ’t vak
‘Ik werd getipt over de ZKM door een vriend van mij. We hadden allebei psychologie gestudeerd en kenden elkaar van de universiteit. Hij vertelde me dat hij was begonnen met een opleiding in de ZKM, van Hubert Hermans. Hij zei: ‘Ja, dat is leuk. Het is een soort coaching.’ Ik wist wat de ZKM was, want tijdens onze studie in Nijmegen hadden we Hermans als hoogleraar persoonlijkheidsleer gehad. Een andere docent had de ZKM geïntroduceerd als werkvorm, dus ik kende Hermans en de ZKM al vanuit die situatie.’ Het jaar daarna besloot Peter zelf de opleiding te volgen. ‘Dat was in 1997. Maar het voelt als de dag van gisteren. De ZKM heeft me ontzettend veel gebracht in mijn carrière. Onder andere het promotieonderzoek wat ik ben gaan doen bij Hermans. Daarin heb ik de Teamkonfrontatiemethode (TKM) ontwikkeld.’ Zijn promotietraject bracht hem niet alleen wetenschappelijke inzichten, maar ook een stevige basis voor zijn werk in teamcoaching. ‘Als je gepromoveerd bent, heb je een stukje wind in de rug. Je ontwikkelt een visie op het onderwerp – in mijn geval teambuilding – en je leert systematisch denken op een wetenschappelijk niveau.’
De complexiteit van het helpen van teams
Peter: ‘Bij teams heb je niet alleen te maken met personen die verschillend zijn, maar ook met de interactie tussen die personen. Ik ontwikkelde een manier om daar het beste mee om te gaan. Het gaat er uiteindelijk om dat het team zichzelf beter leert begrijpen, als groep. Bij individuele coaching is dat vrij evident, maar bij teams niet. Dat vraagt om een ingewikkeldere conceptuele opzet.’ Peter ontdekte gaandeweg dat tijd vaak een beperkende factor is bij teamcoaching. ‘Het probleem is dat teams eigenlijk te weinig tijd nemen om het traject volledig te doorlopen. Ik ben daarom ook light-varianten gaan ontwikkelen. Anders zou het traject minstens 2,5 dag duren, maar in de wereld van teambegeleiding is er meestal maar één dag beschikbaar.’
Een gelijkwaardige samenwerking tussen coach en cliënt(en)
Peter legt uit hoe de ZKM hem een centrale visie heeft gegeven op hoe je mensen het beste kunt begeleiden. ‘Het is essentieel hoe je als begeleider reageert op de groep, hoe je omgaat met wat er wordt gezegd en de indrukken die je krijgt.’ In zijn begeleiding maakt Peter altijd veel ruimte voor de inbreng van de cliënt. ‘Het ontwikkelen van een mens of groep gaat aan de hand van hun behoeften. De eigen inbreng van de persoon zelf is essentieel en wezenlijk. Je moet dat opzoeken, zonder oordeel, want anders luister je niet echt naar de ander. Je doet dat in gesprek en de cliënt staat daarin centraal. Cliënten reiken je in het gesprek hun waarheid aan en daar doe je samen iets mee. Het is een samenwerking. Ik heb globale kennis door mijn begeleiding van individuen en teams. Ik ken patronen en concepten. Maar de persoon en het team hebben de lokale kennis: kennis van hun eigen belevingswereld. Die kennis voegt beslissende dingen toe. Daarom moet je die kennis altijd serieus nemen.’
De essentie van begeleiding
Een van de belangrijkste lessen die Peter heeft geleerd, is het belang van een klik tussen coach en coachee. ‘Het is altijd de leerling die de leraar uitkiest. Dat is cruciaal. Als begeleider moet je goed aanvoelen of de coachee het met jou ziet zitten. Bij teams is dat ingewikkelder, want daar is vaak minder ruimte om te kiezen. De verwachtingen voor een teamcoach liggen ongelooflijk hoog. Het beeld is dat een teamcoach alles kan oplossen, maar dat is niet realistisch.’ Hij voegt toe dat de samenwerking met de teamleider van groot belang is. ‘De klik met de teamleider is essentieel. Wat er uit zo’n teamdag(en) komt, daar moet de teamleider uiteindelijk mee verder. Dat vraagt om een goede afstemming.’
Het beste van beide werelden
Volgens Peter ligt de kracht van de ZKM in de combinatie van structuur en vrijheid. ‘Het interessante is dat de methode zowel kwantitatief als kwalitatief is. Het koppelt gedegen onderzoek en conceptuele wetenschappelijke kennis aan een biografisch zelfonderzoek. Meestal is het een van de twee: óf vragenlijsten óf kwalitatieve therapieën. De ZKM brengt dat samen.’ Peter benadrukt dat de ZKM ruimte biedt voor aanvullende methodieken. ‘In ons ZKM-netwerk zie je dat veel mensen andere manieren van kijken toepassen. Bijvoorbeeld voice dialogue of lichaamsgericht werken. De ZKM heeft voldoende ruimte om dat toe te laten.’ Voor Peter blijft de kern van de ZKM hetzelfde: luisteren, verbinden en samenwerken. Of het nu gaat om individuele coaching of teamontwikkeling, de waarheid van de cliënt staat voor hem altijd centraal.