De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) staat voor grote uitdagingen. Lange wachtlijsten, complexe problematiek en een steeds grotere behoefte naar behandelingen (bij jongeren) vragen om methodes die echt werken. Drs. Gerard Platter – registerpsycholoog A&O NIP en ZKM consultant – werkt al jaren met de Zelf Kennis Methode (ZKM) – of zoals hij ‘m liever noemt: de ZelfKonfrontatieMethode. Hij ziet hoe deze aanpak mensen helpt hun eigen verhaal te begrijpen én blijvende verandering te realiseren. In dit artikel deelt hij hoe hij kijkt naar de ontwikkelingen in de GGZ en de onschatbare toegevoegde waarde van de ZKM in deze tijd.
Van arbeidspsychologie naar diepgaande zelfreflectie
‘Ik ben ooit begonnen in de arbeids- en organisatiepsychologie en heb bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkzekerheid (SZW) gewerkt. Van daaruit begeleidde ik gemeentelijke organisaties en teams bij verbeterprocessen. Later ben ik – gedetacheerd vanuit het ministerie – nog een aantal jaren als afdelingshoofd bij de gemeentelijke sociale dienst van Zutphen werkzaam geweest. Toen het beleid van het ministerie van SZW veranderde en aan gemeenten ondersteunende diensten werden geschrapt, besloot ik zelfstandig verder te gaan. Ik wilde blijven werken met mensen en organisaties.’ Zijn eerste kennismaking met de ZKM kwam via iemand in zijn privékring met burn-outklachten. ‘Die persoon werd begeleid door de psychologe en toenmalige echtgenote van dr. Hubert Hermans, de grondlegger van de ZKM. Ik raakte gefascineerd, verdiepte me erin en volgde in 2001 zelf de opleiding bij Hermans. Vanaf 2003 begon ik de methode actief toe te passen in mijn praktijk. Inmiddels heb ik zowel individuen als organisaties met de ZKM begeleid, maar de nadruk ligt voor mij op het individuele traject.’
‘Cliënten krijgen vaak tools en technieken, maar als de onderliggende dynamiek niet wordt aangepakt, is de kans op terugval groot.’
De uitdagingen in de GGZ: symptoombestrijding of écht inzicht?
Wachtlijsten blijven groeien en veel behandelingen blijven te oppervlakkig. Cognitieve gedragstherapie (CGT) werkt goed, maar blijft naar mijn mening meer aan de oppervlakte als het gaat om belemmerende denkprocessen. De ZKM daarentegen brengt diepgewortelde overtuigingen en gedragspatronen in kaart. Je gaat terug naar bepalende momenten uit je verleden die invloed hebben op je gedrag en gevoelens van nu. Gerard: ‘Ik zie veel cliënten die al meerdere therapieën hebben geprobeerd, maar vastlopen. Ze krijgen tools en technieken, maar als de onderliggende dynamiek niet wordt aangepakt, is de kans op terugval groot. De ZKM biedt juist die diepgaande zelfreflectie. Je gaat echt terug naar de kern, naar bepalende ervaringen uit je leven. Mensen ontdekken dat veel van hun overtuigingen en gedragingen al in hun jeugd zijn ontstaan. Ik hielp bijvoorbeeld een cliënt die altijd rationeel en afstandelijk was en met Asperger was gediagnosticeerd. Hij ontdekte dat zijn gedrag en houding een overlevingsstrategie was, na een emotioneel verwaarloosde opvoeding. Dit soort inzichten maakt het mogelijk om los te laten en écht te veranderen.’
Hoe de ZKM-methode het verschil maakt
De ZKM is een narratieve methode. Mensen onderzoeken hun eigen levensverhaal en brengen hun gevoelens in kaart. In de rapportage van het zelfonderzoek zitten voor Gerard al twee belangrijke onderdelen: de gevoelscirkel en de rangorde van gevoelens. ‘Dat zijn voor mij, naast de analysegesprekken, twee heel waardevolle onderdelen van de methode. De gevoelscirkel laat zien waar een onbalans zit. Wat heb je in je ‘rugzak’ gestopt? Waar zitten de blokkades? Mensen die bijvoorbeeld altijd presteren en zichzelf bewijzen, kunnen ontdekken dat ze geen grenzen aangeven, in onbalans zijn en daardoor omvallen. En de rangorde van gevoelens helpt inzicht te krijgen in sterke en onderdrukte emoties. Sommige mensen zijn gevoelsmensen, maar hebben geleerd emoties te onderdrukken. Dit zorgt voor spanningen, burn-out en zelfs fysieke klachten.’
Duurzaam resultaat in korte tijd
Het is een misverstand dat de ZKM veel tijd kost. Gerard: ‘De ZKM is een relatief kortdurende interventie: gemiddeld vier tot zes maanden. De eerste fase bestaat uit een uitgebreide inventarisatie van voor de cliënt relevante levensthema’s (uit verleden, heden, toekomst, werk en relaties). Daarna verbinden cliënten online gevoelswaarden aan deze door hem- of haarzelf geïnventariseerde thema’s, wat leidt tot een vaak al veel (zelf)inzicht gevende rapportage. Deze rapportage vormt de basis voor twee analysegesprekken; waarin de persoonlijke, positieve kracht en schaduwzijde van de cliënt naar boven komen. Hierdoor krijgt de cliënt inzicht in zijn of haar diepste drijfveren en belemmeringen. Omdat mensen zelf de inzichten verwerven en echt álles onderzoeken, zie ik nauwelijks terugval. Veel cliënten geven jaren later nog aan hoeveel impact het traject op hun leven heeft gehad. Het grote verschil met andere methoden is dat de ZKM écht de kern raakt. Stel je voor dat je huis geschilderd moet worden omdat er scheurtjes in de verf ontstaan. Of omdat de verf afbladdert. Je kunt er gewoon een nieuwe laag verf overheen doen, maar zonder te schuren en te plamuren, blijft de verf opnieuw barsten. De ZKM zorgt ervoor dat mensen de basis aanpakken en niet alleen een ‘snelle oplossing’ zoeken. Daarmee voorkom je dat mensen jarenlang of te vaak in hun leven opnieuw psychologische zorg nodig hebben. En dat helpt om bijvoorbeeld de lange wachtlijsten terug te dringen.’
De opkomst van het hele mensbeeld centraal in de GGZ
Gelukkig groeit de aandacht voor het hele mensbeeld in de ggz. In de vakliteratuur zie je steeds vaker dat het narratief coachen centraal staat. De wisselwerking tussen lichaam en geest krijgt ook in de wetenschap meer aandacht. Bijvoorbeeld bij klachten zoals bekkenbodemproblemen, waarbij onderdrukte boosheid een rol kan spelen. En dat is een goede ontwikkeling.’ Gerard vindt het jammer dat de ZKM minder bekend is dan methoden zoals ACT of EFT. Toch zien instanties zoals het UWV de waarde ervan in. Gerard: ‘Zij erkennen in de regio waar ik werk de ZKM als medische interventie en verwijzen cliënten aan mij door. Ook bedrijfsartsen en HR-afdelingen zien het effect en sturen vaker medewerkers door. Mijn zorg is wel dat krachtige methoden zoals de ZKM verloren gaan in een zorgsysteem dat steeds meer gestuurd wordt door verzekeraars. Psychische zorg wordt soms te veel behandeld als een ‘wasstraat’: je gooit er een muntje in en je cliënt komt er aan de andere kant van de straat weer schoon uit. Maar mensen zijn geen machines. De ZKM geeft je de vrijheid om echt naar de kern te gaan.’
Zelfinzicht zorgt voor blijvende verandering
De ZKM brengt alles samen: cognitieve gedragstherapie, mindfulness, voice dialogue en ACT, maar dan vanuit het hele verhaal van de cliënt. Gerard: ‘Mensen ontdekken niet alleen hun valkuilen, maar ook hun krachten. Dat raakt hen vaak diep. Ze horen soms hun eigen woorden terug en realiseren zich hoe sterk ze eigenlijk zijn. De methode helpt om orde te scheppen in iemands belevingswereld. Maar voor mij is de ZKM meer dan een methode: het is een manier om mensen écht recht te doen. Het zou zonde zijn als zo’n krachtig instrument verdwijnt. Daarom blijf ik me inzetten om de impact ervan zichtbaar te maken in de GGZ.’