Verhalen vormen de brug tussen ervaringen en zingeving. Uit onderzoek blijkt dat het actief verwoorden van je verhaal het welzijn flink kan verbeteren. Zo toont een studie van Pennebaker (1997) aan dat het opschrijven van je verhaal stress vermindert en het immuunsysteem versterkt. Dit effect zie je ook terug in de ZKM, die verder gaat dan alleen het vertellen van het verhaal. Maar als coach, therapeut of HR-adviseur weet je vast allang hoe krachtig verhalen kunnen zijn. Mensen vertellen jou wat ze meemaken, waar ze tegenaan lopen en wat ze hopen. Maar wist je ook dat er verschillende manieren zijn om met die verhalen te werken? Binnen de psychologie onderscheiden we drie belangrijke benaderingen.
1. Verhalen als spiegel van het onbewuste (psychodynamische benadering)
Hier kijk je naar verhalen als uitingen van onbewuste patronen en gevoelens. Deze patronen zijn vaak gevormd in de jeugd en beïnvloeden het gedrag en de emoties van je cliënt nog steeds. Psychodynamische therapie is één van de oudste vormen van psychotherapie en blijkt bij veel mensen effectief om diepgewortelde problemen aan te pakken. Uit meta-analyses blijkt dat ongeveer 60-70% van cliënten baat heeft bij deze aanpak (Leichsenring & Rabung, 2008). Vertelt een cliënt bijvoorbeeld dat hij altijd bang is om fouten te maken op zijn werk? Dan onderzoek je of deze angst misschien te maken heeft met ervaringen uit de jeugd, zoals hoge verwachtingen van ouders.
Een passende oefening:
Vraag je cliënt om een terugkerend thema in zijn verhaal te benoemen. Laat hem er in detail over vertellen. Vervolgens help je hem verbanden te leggen met vroegere ervaringen of gevoelens die hij misschien niet direct bewust is.
2. Verhalen als sociaal-cultureel construct (sociaal constructionistische benadering)
Verhalen staan nooit op zichzelf. Ze zijn altijd verbonden met taal, cultuur, normen en waarden. In deze benadering onderzoek je hoe maatschappelijke overtuigingen en de omgeving het verhaal van je cliënt vormen en soms beperken. Sociale normen kunnen zo krachtig zijn dat ze het zelfbeeld bepalen zonder dat mensen het doorhebben. Uit onderzoek blijkt dat mensen die hun verhaal aanpassen aan dominante sociale verwachtingen vaak minder gelukkig zijn dan zij die hun eigen authentieke verhaal durven te vertellen (Brown & Ryan, 2003). Een vrouw zegt bijvoorbeeld: ‘Ik voel me mislukt omdat ik niet ben gaan studeren.’ Je onderzoekt samen welke ideeën over succes en falen in haar omgeving spelen en hoe ze zichzelf misschien onterecht vergelijkt met anderen.
Een passende oefening:
Vraag je cliënt om te beschrijven welke beelden of regels uit zijn omgeving invloed hebben op hoe hij zichzelf ziet. Samen kun je deze overtuigingen onderzoeken en uitdagen.
3. Verhalen als actieve betekenisgeving (constructivistische benadering, ZKM)
Hier staat de persoonlijke betekenis centraal. Ieder mens bouwt zijn eigen verhaal, vol waarden, keuzes en conflicten. De begeleider is geen expert, maar een partner die samen met de cliënt op onderzoek gaat. Onderzoek met de ZKM laat zien dat cliënten die met deze methode werken, minder depressieve gevoelens ervaren en meer algemeen welbevinden rapporteren (Van Huijgenvoort-Munten, 2005). Dat komt omdat de methode cliënten helpt hun verhaal te herstructureren, zodat zij zichzelf niet alleen als ‘iemand met een probleem’ zien, maar als iemand met kracht en veerkracht. Een cliënt zegt bijvoorbeeld: ‘Ik voel me vastzitten omdat ik mijn baan ben kwijtgeraakt.’ In plaats van te focussen op het verlies, ontdek je welke waarden en wensen er schuilgaan achter dat verhaal. Bijvoorbeeld: behoefte aan vrijheid of zekerheid.
Een oefening uit de ZKM kort uitgelegd:
1. Vraag je cliënt om 10-15 korte zinnen te formuleren over zichzelf, bijvoorbeeld “Ik ben …”, “Ik voel …”, “Ik wil …”.
2. Laat hem/haar bij elke zin aangeven welk gevoel erbij hoort en hoe sterk dat gevoel is.
3. Samen bekijken jullie welke waarden er achter die gevoelens zitten en waar spanningen of conflicten ontstaan.
4. Dit gesprek maakt voor de cliënt zichtbaar wat hij belangrijk vindt, wat knelt, en waar ruimte is voor groei.
Waarom is dit belangrijk voor jou?
Vaak richt hulpverlening zich vooral op het oplossen van problemen. Dat is waardevol, maar het mist soms de diepere laag. Juist als je cliënten helpt om zelf betekenis te geven aan wat ze meemaken, ontstaat er echte verandering. De ZKM is een uniek instrument om deze diepere laag zichtbaar en voelbaar te maken — en zo cliënten te begeleiden naar meer zelfinzicht en persoonlijke groei. Wil je meer weten? Kijk dan op www.opleidingzelfkennismethode.nl voor uitgebreide info, opleidingen en voorbeelden.